Il Missionario e il Colonnello

IL COLONNELLO, CAPO DELL'OSPEDALE DA CAMPO DEI MILITARI FRANCESI DI BANGUI, CHE MI HA SEGUITO E CURATO, MI H MANDATO QUESTO "PEZZO" IN PIEMONTESE... PER GENTE RAFFINATA....

Da Padre Aurelio a Jean de la Croix, ën passend për Carl-Emanüèle ‘r Prim
Aspeitavama r’elicòteru chë dëvìa punursè a set ure. Le eru e set menu sinch mënüti. Era cun ër nostr
capëlan – nuiautri surdati ‘n campagna, ama sempre ‘n capëlan chë tüti ciamu cun afëssiun Padré,
chë li sigu crëstian batëgiài o nu – e pöi ‘r li avìa quatr ënfërmée. Düi mënüti anant chë sunessu set
ure, e ama sëntü ‘r burdèe dër rutùu chë s’avëjinava ‘n la nöit, quer flop-flop caraterìstich chë n’ha
fait dìi a tüti ‘n coru : Ecurù li ! I ënfërmée li han ciapà a barela chë li avin prëparà e li sun ëndaiti dë
cursa vers quest zanzaras chë cian cianin bacilava ‘n aria ‘n carend adaji vers a pista com ünë scaraun
chë butina a sciùu d’ün cardun.
Dopu cüchi mënüti, i ënfërmée li sun turnài ‘n purtend ër maravi curcà sciü a barela, acumpagnài dër
meigh dër elicòteru chë vëstìa ‘r toni di echipagi aeronautichi. Ër maravi era cunscient. L’era bardà
com ün müu a Tenda ‘r di da Sant’Aròe, cun a përfüsiùn e tüti i atrassi dër meigh, quée për cuntrulàa
ch’ër còo në chit dë batu, quée për piyarlì a prëssiun, ün autr për mësürarlì r’ussigenë dër sangu. Ën
megë ae gambe, li i avin pausà ‘na butiya d’ussigenë, cun ün tüb ch’ëndagìa fin aa màscara chë li i
avin mes sciü’r nasë. L’era ‘n om dë megia età, magr e ‘r parëscìa dëché debu. L’avìa a testa chìcura
com üna bala da trüch e l’avìa a carnijun giauna d’ün chë patiscë ‘r fege.
Buongiorno Padre, e i hai diit ën italian, sono il direttore medicale, benvenuto tra noi. Vado chiamare
la nostra ambasciata perché possano avvisare il consolato d’Italia della sua presenza sul nostro
campo. Avrebbe bisogno che chiamassi qualcuno ? L’ha apena avü a forsa dë farmè capìi cun ün segn
e ‘n surisë ch’ër n’armërsìa.
Ër centr upërativ m’avìa avisà ën lë dopu-megëdì chë li eru staiti ciamài da’n nostr campament pers
aa lögna tüt ar Punent dër paìsë ‘ndund di frai d’ün cunvent li eru vënüi a ciamà agiüt përché ün di sei
prevu italian si stagìa màa. Mi sëgüü ch’hai dunà ‘r përmes. Alura e ama mandà ‘n elicòteru cun ün
meigh e ‘n ënfërmée a sërcarlù. Üna man lava r’autra e e dùe lavu ër mur ! Ecu com së sema artruvài
cun ün prevu italian missiunari ricuvërà ën lë nostr uspedàa da camp! Ër se nom l’era Aurelio, Padre
Aurelio Gazzera.
Ër prim di, l’era stanch mort e lë stëntava a parlàa. Ün autr prevu italian m’ha ciamà ar telèfunu për
piyàa de növe. Ee, l’era Don Frederico. L’ha cumënsà a parlarmè ‘n fransesë, ma mi e i hai rëspusë ‘n
italian. Alura ‘r m’ha diit : – Ma Lanteri, questo è un cognome italiano, colonnello !
– Io sono piemontese, e i hai diit.
– Sono piemontese anch’io, ër m’ha fait cun gioia, sono di Casale Monferrato.
– Alura, poduma parlé piemunteis, Sciù Preive !
– Certo che parluma piemunteis, Culunel ! Ma it sas che Padre Aurelio, a l’è ëd Cuni, e cun chiel it
peule anche parlé piemunteis !
– Cristu ! A l’è ëd Cuni ? (scüséme Sciù Preive !), përché nuiàutri i j’eru suta Cuni chë mi i sun da Briga.
Cunussé a Briga, Sciù Preive?
E cuscì ‘ncòo ‘n bër mument, mi a Banghi, a capitala da Centràfrica, e ée a Bouar, ar punent dë stë paìsë, e së sema agradài a parlàa piemuntesë ar telèfunu !
R’ëndëman, e sun ëndait a truvàa Padre Aurelio ar uspëdàa. L’ëndagìa mey. Alura ‘n ëntrend sut a tenda ëndund l’era curcà sciü na branda, e i hai diit : Bun dì, Sciù Preive, la va bin ancheui ? Ee l’é
stait surpresë, ma ‘r m’ha rëspusë en pimuntesë : Bun dì culunel. Sì, ancheui, la va mei. Ma, Lanteri… Lanteri, a l’è ün cugnom chë…
– Si, mi i sun da Briga. Cunussé a Briga ?
Sëgüü ch’ër cunuscìa a Briga, ër li era ‘ndait ciü viagi ‘n muntagna. Une vallée magnifique, l’ha diit ën fransesë ai ënfërmere chë n’ascuitavu parlàa, e ‘r li ha fìa dëscriit quela làpide ëncisa sciü a roca sut Funtan ‘n lë mil-seej-sent-e-deej aa gloria dë Carl-emanüèle ‘r Prim – diit Ër Grand – ën rëcunuscensa për avée ‘nvert ër camin chë përmëtìa dë travërsàa stë paìsë ch’ëndagìa dëdëssà e dëdëlà di münti…
Ër Pimunt.
Carlo-Emmanuele Primo Mi ‘r më sëmëyava dë fàa ‘n sonë : era cussina pers pröpi ‘n lë megë dër Àfrica, ‘n dëvisa da
cumbatiment, ënt’ün uspëdàa da camp chë cumandava, a parlàa ‘n pimuntesë cun ün prevu
maravi ch’eravama ëndaiti a sërcàa ‘n elicòteru ar diau verd dund ër vivìa da mai dë vint ani. E
parlavama da Valle Roia, dë Carl-Emanüèle ër Prim, undicèsim Dügh dë Savòia, e da Roca scurpìa dë
Funtan dënant e mei ënfërmere chë në savin manch chë Türìn esistess !
Dopu cüchi di, e r’ama lascià sciurtìi. E r’aviama ‘ngech rënvigurì. Ae mùnëghe ch’eru vënüe a
sërcarlù e i hai diit : Ma fategli un buon piatto di maccheroni che ha perso l’appetito ! Le së sun
messe a rìu. E a ée i hai diit : Sciù Preive, féme piasí, venta arpijé de forse, e për lòn, venta mangé com as deuv !
E li sun partìi.
Ër lüne dopu, li m’han ënvità ar se cunvent, ar carmu dë Banghi. Padre Aurelio ‘r li së dëvìa stàa
‘ncòo na pessa për arpausarsè anant dë piyàa ar’aèriu për turnàa ar se sëminari dë Bozoum. Mi si
sun ëndait cun tant piajée, dëmà chë li stan pröpi ën li dëntürni dër paìsë, ën megë ai campi, cun di
camin brüti për ëndarlì, e dër autra part di quartée müsülmàn ch’ër n’ha tucà travërsàa.
Alura si sema ‘ndaiti cun dùe màchine, cun ër curpet anti-balòture, a pistola, ‘r mitra e tüti i
sacraminti. Cun mi e m’era purtà ‘r nostr capëlan e pöi n’autr uficiale dë rassa italiana. Sema arivài
cun mai d’üna ura dë rëtarz. Dë tant ën tant, Padre Aurelio më ciamava sciü’r tëlëfunin : Ma andoa i
seve ? E mi : Arivuma, arivuma, ma l’uma ‘n poch sbajà ël camin… Scüséme, Sciù Preive, ma anche i
preive a sbaju a dì la messa, nu ! E ée : Si, ma fé prest chë lor a l’han fam !
Ën fin di cönti arivama. Tüt ar ënturn dër carmu, li i së sun agrëgài de miliaie dë
pròfughi, tüti crëstian bategiài chë li sun avüi ubligài dë chitàa i sei quartée sëcunù li së
fagin barbàa e ghete dai müsülmàn. Ër li ha cen dë manuali dëscaussi e vëstìi da angiu,
patanüi crüi com ër di chë li sun nasciüi, narvëlüsi, e quand li të veiru, li të fan segn
timurusë cun a man o për li mai curagiüsi li të venu ‘ncontra për tucartè a man pöi li së
scapu dë cursa. Curagi fieui, scapuma ! Li sun cussì com sti ani da nùe i povu mëschin
chë s’agrëgavu ‘nturn ai abadìe për mëtursè sut a custodia dë Nuscignùu. Li vivu com li poru ‘na vita dë stenti, ënt di baracun faiti dë tera da sach ; li dörmu për terra sciü de payasse. Padre Frederico n’aspeita e ër n’acöy cun ün gros ëntusiasm.
Mi e sun ëngech surpresë ‘n vëghendërù përché, vat’a savée përché, e m’imaginava truvàa ‘n vey fratas cun ün pitoch bur e ‘na barbassa longa e grija, aa manera d’ün arimit com quée dër növ di taröchi.
Ënvece, Frederico l’é ‘n giuvnot cun braghe e camij. Në fuss a sa crujeta dë bosch ch’ër porta apesa a
‘n curdin ënturn ër se col, ti’n dirin manch ch’ër fuss ün cèrëgh. Ër l’ha ‘na testa reùnda e l’é tüt
surisë. Da ée së jbargia paj, bunö, gioia dë vivu e amùu. Së fama ‘na bona strenta dë man e pöi së
fama fìa ‘na bona furra dë rìu quand i digh chë da ‘n fratas chë m’aspeitava a veiru e vegh dëmà ‘n
fratin !
Ër në guida fin aa porta dër carmu. Ënsima ‘r li ha scriit ën latin : Zelo zelatus sum pro Domino Deo
exercituum, chë la vurrìa dìi : E sun cen d’andi për Nuscignùu, Dìu dër armàa di angiu.
Ëntrama. Deo Gratias. Li n’aspeitu tüti, Padre Aurelio chë turn a veiru cun ün gros piajée, Padre
Matteo, Frà Luca-Maria e pöi tüti i sëminaristi cëntrafrican chë stüdìu lì. Anduma a mangé ! Së
mëtema a taura, së stama sciacün da dreit dënant ër se prat e pöi Frederico ëntamena ër Benedicite.
E tacama a mangiàa : pasta sciüita ar bajaricòo, mëringiane sufriite e pöi pizza, fugassa ae sëvule e
pescë brustulì! L’é Aurelio ch’ha ëmpastà tüta a matin. Mi e më jbërlech e cun ben pouca rëvërensa e
më turn a sërvìi trei o quatr töchi dë quela bona pizza d’Aurelio. Chë Dìu m’assorv da ma ‘ngurdissia!
Ma so më cambìa dër ranciu da naia ! R’ort dër carmu dë Banghi. Dopu disnè, li në fan vijitàa ‘r cunvent, r’ort, a geej.
R’ort l’é pröpi n’ort da prevu. L’é magnìfich. Tumati, fajöi, cugurde, mëringiane, cugümëru, e fìa ‘r bajaricòo, quée ch’ha sërvü a fàa ‘r sügh da pasta. Pöi arbu da früita, pumpelmi, purtëgali, limun,
e roba africana com avucati, manghi, papaye, ignami, manioca e fìa n’arbu da cafè. Curà, tüt ven ben. Se ti ciantu ‘n bastun, ër fa raìj…
Dopu ‘ndama ‘n la geej. Üna geej tìpica africana. S’ënginuyama dënant Nuscignùu, pöi Frederico në cönta chë quand i pròfughi li sun arivài, a dëjembr 2013, quand i müsülmàn li han cumënsà i
A geej dër carmu dë Banghi müsülmàn li han cumënsà i massacri e ch’i pròfughi li sun arivài, a dëjembr 2013, ër li avìa mai dë dùe mila përsune ‘n la cürt dër cunvent, e fìa ‘n la geej. E alura, li han avü ‘r paijée d’avée ‘na nàscita pröpi ‘n la geej, ër tresë dë dëjembr, a vigiria da festa dë San Giuan da cruj, cuscì li han ciamà ër pëciun Jean de la Croix.
L’é fìa ‘r di dër 13 dë dëjembr ch’ër gënëràa Philippe dë Villiers, cap dë rë statmagiùu de armàe fransese ‘r l’ha firmà r’ùrdine upërassiunale chë dëcidìa a creassiun dër uperassiun Sangaris, dar
nom cëntrafrican d’üna parpayora ruscia. Cun lo ‘r mandava mai dë düi mila surdati fransisi ën
Rëpüblica Centrafricana për pruvàa dë fàa mulàa i massacri dë quele povre gente.
Chë San Giovanni della Croce agiüt a fàa turnàa a paj ënt quest paìsë chë sensa a gramissia e
r’ignuransa ‘r purrìa essu ‘n Eden. Quest paìsë chë quand ti ciantu ‘n bastun ën terra, ër fa raìj…
Didier Lanteri, Banghi, 9/9/2014